Column | Het referendumverzoek: een egeltjesdans tussen het gemeentebestuur en de initiatiefnemers | Paul van Ruitenbeek

Columnist Paul van Ruitenbeek

Elke week deelt een columnist zijn/haar persoonlijke kijk op bepaalde zaken in Houten. Deze week Paul van Ruitenbeek.

De kans is groot dat bij de Tweede Kamerverkiezingen op 17 maart aanstaande Houtenaren twee keer hun stem mogen laten horen, eenmaal voor de landelijke politiek en eenmaal over de Ruimtelijke Koers van de gemeente Houten. Eerder schreef ik op deze plaats al over de mogelijkheid dat de raad zou kiezen voor de nooduitgang, een uitweg om geen referendum te houden. Als daar nog een keer gebruik van zou worden gemaakt, zou men beter kunnen stoppen met de referendumverordening. Inmiddels weten we dat de gemeenteraad heeft ingestemd met het referendumverzoek, maar zonder enig enthousiasme. De raad doet hiermee zichzelf en de initiatiefnemers te kort.

ITH merkte tijdens de raadsvergadering van 1 december 2020 op dat het college vooral technisch heeft gekeken of er redenen zijn om het verzoek te weigeren. Het college heeft de referendumverordening inderdaad ondersteboven gekeerd en minutieus de weigeringsgronden behandeld om tenslotte tot de conclusie te komen dat het toch wel heel moeizaam zou zijn het verzoek te weigeren. Het desbetreffende voorstel leest u hier.

Het CDA wist tijdens de raadsvergadering over het inleidend verzoek al te melden dat, ongeacht de uitkomst, een referendum weinig nieuwe informatie oplevert. Het CDA wil graag alleen adviezen over deelonderdelen van het besluit. De referendumvraag “bent u voor of tegen de Ruimtelijke Koers?” is wat het CDA betreft absoluut geen goede vraag om voor te leggen aan inwoners. Toch is dat juist wat de verordening tot doel heeft: “kiesgerechtigden spreken zich uit over een voorgenomen besluit van de raad.” Niet meer en niet minder.

Bij zo’n bijdrage vraag je je toch af: “Is de vraag echt niet goed of is het risico op een ongewenst (negatief) antwoord te groot?” Een referendumverzoek moet toch echt worden gezien als een noodrem voor inwoners als er besluiten dreigen te worden genomen waarover in de samenleving de nodige scepsis bestaat. Het is geen gezellig adviesrondje. Natuurlijk heeft de raad na het referendum het laatste woord. Maar een geldig referendumverzoek is toch echt een signaal dat er in ieder geval bij een substantieel gedeelte van de bevolking twijfels zijn over de keuzes die de raad wil maken. Niet voor niets bestaat immers de eis om 2250 handtekeningen te verzamelen. Bij dat aantal handtekeningen is er naar het oordeel van de raad (die de verordening en dit aantal in 2006 zelf heeft vastgesteld) reden om een pas op de plaats te maken en nog eens goed na te denken over het besluit, waarbij rekening wordt gehouden met de uitkomst van de volksstemming. Veel fracties leken die uitgangspunten van de referendumverordening te zijn vergeten. “Wij weten wel wat goed is voor onze (nieuwe) inwoners, daar hebben we geen volksstemming voor nodig” zo was de boodschap.

GroenLinks vroeg zich tijdens de raadsvergadering af of een referendum eigenlijk wel nodig is. Wat GroenLinks betreft is het niet nodig en niet wenselijk om een referendum te houden. De eloquente GroenLinks-fractievoorzitter Tijm Corporaal miskent daarbij dat de verordening er nu juist is om te beoordelen of voldoende burgers het nodig vinden een referendum te houden. Burgers laten dat weten door het indienen van voldoende handtekeningen. Het is hun instrument, niet dat van de raad!

Referendumpartij D66 vond dat het verzoek ontvankelijk moest worden verklaard maar maakte daarnaast vooral duidelijk hoe positief D66 staat ten opzichte van de Ruimtelijke Koers. Geen woord over de inzet van een van de kroonjuwelen van deze partij of oprechte waardering voor de initiatiefnemers. Geen tevredenheid over de historische gebeurtenis dat juist in Houten een referendum wordt gehouden. De VVD benadrukte de grote belangen die spelen. Achterliggende boodschap: zo’n referendum houdt alleen maar op. De ChristenUnie is helemaal geen voorstander van referenda. SGP-raadslid Wouter van den Berg wees de nieuwe raadsleden van de ChristenUnie en de kijkers thuis er nog even fijntjes op dat de ChristenUnie daar anders over dacht toen er in 2018 een referendumverzoek lag over koopzondagen. Daar was de ChristenUnie toen wel een voorstander van.

Kortom, Houten heeft een gemeenteraad die in meerderheid ongelukkig is met de inzet door burgers van een instrument dat door diezelfde raad in het leven is geroepen. Frappant was dat de verschillende fracties die zo schoorvoetend waren bij het instemmen met het verzoek, niet nalieten om in hun bijdragen de indieners van het inleidend verzoek vervolgens veel succes te wensen met het verzamelen van de benodigde handtekeningen. Zo’n dubbele boodschap maakt op de indieners vermoedelijk niet veel indruk en leidt bij de volgers van het debat tot plaatsvervangende schaamte.

Na het raadsbesluit is er al snel herrie ontstaan over de handtekeningen die zijn opgehaald na het indienen van het inleidende verzoek. Volgens de gemeente mogen er pas nieuwe handtekeningen worden opgehaald nadat de raad het inleidende verzoek heeft behandeld. Dat moet dan ook gebeuren met het daartoe vastgestelde formulier dat pas na de behandeling van het inleidende verzoek door de raad, aan de indieners is toegestuurd. De initiatiefnemers waren echter al doorgegaan met het formulier dat was toegestuurd voor het eerste, inleidende verzoek. De vraag was of die handtekeningen, (op het verkeerde formulier) mee mochten tellen voor het definitieve verzoek. Waar in de ochtend van 4 december 2020 op vragen van de raadsleden Zandbergen (ITH) en Van den Berg (SGP) nog erg duidelijk stelling werd genomen dat de handtekeningen zeker niet mee mochten tellen, (brief) maakte het college in de middag op basis van een advies van de referendumcommissie een forse draai en mochten de handtekeningen toch wel meetellen. (brief). De raad moet dat voorstel echter nog wel goedkeuren en dat staat op de agenda van de raad van 12 januari 2021 (voorstel).

Ondertussen heeft het college van B&W moeite om een aantal op 4 november 2020 gedane wob-verzoeken op tijd af te doen. Inwoners willen voor de raadsvergadering van januari 2021 informatie ontvangen over de periode voorafgaand aan de publicatie van de Ruimtelijke Koers. De burgemeester had beloofd te zorgen dat er snel antwoord komt. Helaas. Bij de rechtbank in Utrecht is daarom op 24 december 2020 een voorlopige voorziening aangevraagd. Behandeling volgt.

Op 15 december 2020 is er een gesprek geweest tussen de referendumcommissie en de initiatiefnemers, in aanwezigheid van de burgemeester Isabella en wethouder Sander Bos. Het gesprek is terug te kijken via de website van de gemeente. Het was een keurig gesprek waarbij echter heel duidelijk was dat er zowel aan de kant van de inwoners als aan de kant van de gemeente grote wederzijdse irritatie bestaat. Zo vond de burgemeester dat een referendum niet als een noodrem mag worden gezien en worden de indieners door Sander Bos erop gewezen dat hun informatievoorziening correct moet zijn. Maar het college is ook niet altijd even objectief. Ruim 400 zienswijzen worden in het voorwoord van der Ruimtelijke Koers beschouwd als een teken van betrokkenheid. “Het schuurt” wordt daar eufemistisch aan toegevoegd, terwijl er sinds jaren niet zoveel zienswijzen bij één voorstel zijn binnengekomen, een teken van grote weerstand.

Waarom deze egeltjesdans? Houten heeft nog geen ervaring met referenda. En alle begin is moeilijk. Het is niet leuk als je vanuit je eigen achterban ineens niet de steun krijgt waarop je had gerekend. Als je wordt tegengesproken en dan ook nog eens door mensen die in de Houtense samenleving zijn geworteld en die niet bekend staan als beroepsklagers. Dat doet zeer en dan is het begrijpelijk dat je in de verdedigingsmodus schiet. Een handige strategie is dat echter niet. Er zijn wellicht onbewust keuzes gemaakt door de raad en het college die mede bepalend zijn voor de huidige onderlinge verhoudingen. Zo is in het collegevoorstel nergens waardering uitgesproken voor de inzet en betrokkenheid van de initiatiefnemers. Het hele debat over de ontvankelijkheid van het referendum werd in verregaande mate bepaald door de onderliggende standpunten over de Ruimtelijke Koers. Ben je als fractie voor de koers dan ben je tegen het referendum, ben je tegen de koers, dan ben je voor het referendum.

Er is bij de raad en het college sprake van een enorme kramp. De initiatiefnemers zullen ondertussen ook niet al te vrolijk meer zijn over de manier waarop de gemeente het verzoek behandelt. Verschillende fracties beroepen zich op hun kiezersmandaat van maart 2018 en zeggen op te treden op namens alle inwoners, maar de initiatiefnemers beroepen zich op hun eigen mandaat op basis van de handtekeningen van 2250 van diezelfde inwoners.

Gemeentebestuur, het kan anders en het moet anders!

Wat zou er op tegen zijn om een referendum vanaf nu echt oprecht enthousiast te omarmen, om alle inwoners die zich betrokken voelen (virtueel) te knuffelen en hen te danken voor hun enorme betrokkenheid bij onze Houtense gemeenschap? Is het referendumverzoek niet bijna het allerhoogste wat je op het gebied van participatie kunt bereiken? En er is iets te winnen! Als uit het referendum blijkt dat er veel draagvlak is voor de koers, dan valt het volgende college en de volgende raad bij de uitvoering in de komende jaren in een gespreid bedje. Waarom dan zoveel weerstand? Maak gebruik van de energie die er in de samenleving is, voer de discussie met de samenleving en niet alleen door het houden van rondetafelgesprekken met drie minuten inspreektijd, maar breder, veel breder.

Op 13 februari 2021 is er in ieder geval een debat bij Omroep Houten over de Ruimtelijke Koers. Gemeentebestuur en initiatiefnemers, trek je stekeltjes in en maak er samen een democratisch feestje van!